معرفي مختصر كتاب
بررسي انتقادي آرا و فعاليت‌هاي متفكران و روشنفكراني كه در معرفي انديشۀ مشروطه‌خواهي به ايرانيان و زمينه‌سازي فكري و عملي تاسيس حكومت مشروطه پيشگام بوده‌اند، وجهي از بزرگداشت صدمين سالگرد نهضت مشروطيت است. در اين وجه، پرداختن به انديشه‌ها و فعاليت‌هاي سياسي ملكم‌خان (1249-1326 ق) نيز الزامي مي‌شود؛ چرا كه او برجسته‌ترين روشنفكر صدر مشروطه از لحاظ نقشي بود كه روشنفكران در نهضت مشروطه‌خواهي به عهده گرفتند. او "بيداركنندۀ ايرانيان" خوانده شد؛ پس ضروري است تا براي شناخت خود بدانيم او كه تا چنين جايگاه بلندي رسيد نسبت به "بيداري" ما چه مي‌انديشيد. در اين كتاب با بررسي انتقادي 50 سال فعاليت سياسي ملكم‌خان، دستاوردها و تاثيرات انديشه و عمل او به عنوان نظريه‌پرداز نوسازي سياسي در صدر مشروطه معرفي شده است. در عين حال، اين بررسي پرتوي مي‌افكند بر نقش روشنفكران ايران در دگرگوني‌هاي سياسي ـ اجتماعي در دوره‌اي كه به نهضت مشروطيت انجاميد. فصل نخست كتاب شامل تحليل سه دورۀ متمايز فعاليت سياسي ملكم است. به علاوه‌ از آن‌جا كه ملكم‌خان از تاثيرگذارترين روشنفكران صدر مشروطه بود، هر پژوهشگر تاريخ كه به بررسي اين دوره پرداخته، خود را ناگزير ديده است كه نسبت به فعاليت‌هاي سياسي او موضع‌گيري كند. در فصل دوم كتاب آراي برخي پژوهشگران، به ويژه آراي مشاءالله آجوداني در كتاب "مشروطۀ ايراني"، در ارتباط با فعاليت‌هاي سياسي ملكم‌ با رويكردي انتقادي تحليل شده است.