كتاب حاضر براي دانشجويان رشته تاريخ در مقطع كارشناسي، منبع اصلي قسمتي از درس "تاريخ تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در دوره سامانيان، غزنويان و ديلميان "به شمار مي‌رود .كتاب از هشت فصل تشكيل شده است .فصل اول شامل معرفي و نقد و بررسي منابع اصلي و تحقيقات انجام شده در اين زمينه است .فصل دوم مروري است بر جغرافياي تاريخي و مهم‌ترين تحولات ماوراء‌النهر از دوره قبل از اسلام تا فتح به دست مسلمانان عبارت‌اند از : هخامنشيان، اسكندر و سلوكيان، پادشاهي يوناني ـ بلخي، كوشانيان، ساسانيان، هياطله، تركان، فرمانروايان محلي، و فتح مسلمانان .فصل سوم درباره چگونگي ظهور و قدرت‌گيري سامانيان است كه اين مباحث را شامل مي‌شود :خاستگاه طبقاتي سامانيان، آغاز قدرت‌يابي در ماوراء‌النهر، نصربن احمد امير ماوراء‌النهر و شورش امير اسماعيل .فصل چهارم درباره دوران اوج اقتدار سامانيان است كه عبارت‌اند از :دوران سلطنت امير اسماعيل، (فتح طراز، جنگ با عمروليث صفاري، جنگ با علويان)، امير احمد بن اسماعيل (تصرف ري، فتح سيستان) و امير نصربن احمد (مواجهه او با شورش اسحاق، شورش حسين بن علي مرورودي، طغيان احمدبن سهل، فتنه ابويكر خباز، و ارتباط يك جانبه و مقتدرانه با علويان طبرستان، آل زيار و اسماعيليه) .در فصل پنجم دوران ضعف و انحطاط سامانيان بررسي مي‌شود كه شامل دوران سلطنت امير نوح، امير عبدالملك و امير منصور بوده، حوادثي چون طغيان ابوعلي چغاني، ادعاي نبوت متنبي، قدرت‌گيري آل بويه، آشفتگي امور حكومت و شورش عبدالرزاق طوسي ارزيابي مي‌گردد .در فصل ششم با عنوان "سامانيان در سراشيبي سقوط "دوران سلطنت امير نوح بن منصور، امير منصور بن نوح، امير عبدالملك و سرانجام امير اسماعيل به بحث گذاشته شده مطالب اين بخش با بررسي عوامل دروني و بيروني سقوط سامانيان به پايان مي‌رسد .موضوع فصل هفتم بررسي روابط سامانيان با ملوك اطراف خود، شامل خوارزمشاهيان (آل عراق و آل مامون)، فريغونيان و آل محتاج است .فصل هشتم نيز توصيفي است از اوضاع اجتماعي، اقتصادي، اداري، فرهنگي و هنري در قلمرو سامانيان كه اين موضوعات را در بردارد :طبقات اجتماعي، اقتصاد و تجارت، ضرب سكه، نظام اداري، مذاهب حنفي و شافعي، صوفيه، وضعيت ادبي و علمي، و هنر .گفتني است كه يادداشت‌هاي مربوط به مطالب هر فصل در پايان همان فصل آمده و در پايان كتاب، پيوست‌هايي شامل شجره‌نامه سامانيان، نقشه ماوراء‌النهر، تصاويري از آثار مربوط به سامانيان و كتاب‌نامه درج شده است .