معرفي مختصر كتاب
نهضت مشروطه و مفاهيم اساسي مرتبط با آن، به ويژه مقولاتي چون ولايت فقيه تلقي شيعه از حكومت، مفاهيم ملت و دولت، نوع ارتباط آنها با يك ديگر و مفهوم جديد ملت، همچنين نقش و تاثير انديشه ها و آثار روشنفكران عصر قاجار ـ بخصوص دوره ناصري و دوران مشروطه ـ مانند مشيرالدوله، مستشارالدوله، رشديه، امين الدوله، ميرزا ملكم خان، آخوندزاده، ميرزا آقاخان كرماني و ديگران در روند تحولات و ايجاد گسترش و يا تغيير مفاهيم اساسي پيش گفته، موضوع كتاب حاضر را تشكيل ميدهند. چون موضوع مشروطيت در اساس به حكومت و شيوه حكومت مربوط ميشود، ناگزير بخش مهمي از اين كتاب به بحث درباره حكومت و مهمتر از آن به بحث درباره تلقي شيعه از حكومت اختصاص يافته است. چون يكي از بحثهاي مهم نظري فقهاي شيعه در دوره قاجار به ولايت فقيه مربوط ميشد، دامنه بحث به موضوع ولايت در عرفان ايراني هم كشيده شد... با توجه به آن كه اين مفهوم از ولايت در معناي حكومت و كشور داري، با تلقي شيعه از مفهوم حكومت و ملت و دولت ارتباط تنگاتنگ داشت، چند بحث مهم اين كتاب، به بررسي مفهوم ملت و دولت و بررسي ساختار آن در پيشينه فرهنگي ما اختصاص يافته است. جزئيات اين بررسي نشان ميدهد كه ساختار جديد مفهوم دولت و ملت، آن گونه كه در مشروطيت ايران شكل گرفته بود، تماما مبتني بود بر ساختار تلقي شيعه از ملت و دولت تا اين ساختار از طريق زبان، زبان تاريخي، و برداشتهاي متفاوت به درستي فهميده نميشد، رويدادهاي تاريخ، زبان باز نميكردند تا تناقض تجدد و مشروطيت ايران را به نمايش بگذارند. بسياري از نتيجه گيري هاي ناروا در تاريخ نگاري معاصر از بي توجهي به اين ساختار و از بي توجهي به زبان تاريخي اين ساختار، سرچشمه گرفته است. مباحث كتاب در دو فصل اصلي سازمان يافته است. در نخستين فصل با عنوان قدرت و حكومت، ساختار دو قدرت مسلط سياسي و اجتماعي جامعه ايران در دوره قاجار، يعني ساختار قدرت سياسي دين و روحانيون و سلطنت و عوامل آن به صورت مفصل بررسي شده است. در اين فصل از چگونگي گسترش قدرت روحانيون در اين دوره و نقشي كه براساس همين قدرت در مشروطيت ايران ايفا كردند، بحث شده است. فصل دوم كه از دفتر روشنفكري نام گرفته است به سرنوشت پر تناقض روشنفكران مشروطه خواه و به سرنوشت آزادي در ايران ميپردازد. هر دو فصل بر وقايعي پرتو مي افكنند كه عمدتا در بيست و پنج سال آخر سلطنت ناصرالدين شاه و پس از آن تا تشكيل مجلس دوم ملي، رخ داده است. كتاب با يادداشتهاي مفصل نويسنده و نمايه اسامي به پايان ميرسد.