جلد نخست از دوره‌ي سه‌جلدي "ايران باستان" به بررسي تاريخ فلات ايران و تمدن‌هاي مجاور آن از كهن‌ترين روزگاران تا مرگ خشايارشا، چهارمين پادشاه هخامنشي، اختصاص دارد. در آغاز كتاب و پس از مقدمه‌ي دكتر باستاني پاريزي و كلياتي چون مباحث زبان‌شناسي و نژادشناسي، اجمالا به نخستين تمدن‌هاي شرق باستان، به ويژه تمدن‌هاي سومر، اكد، آشور، كلده (بابل)، مصر، سوريه و فنيقيي اشاره شده است. سپس مبحث منبع‌شناسي آمده و قديمي‌ترين منابع مكتوب بومي و غيربومي براي بررسي دوره‌هاي مختلف تاريخ ايران باستان و نويسندگان آن عصر معرفي گرديده است. از آن جمله مي‌توان به مورخان يوناني، رومي، ارمني، و مسلمان و حتي پهلوي اشاره كرد. حكومت عيلام در جنوب غربي ايران، نخستين سلسله‌ي حكومتگر در محدوده‌ي فلات ايران است كه نويسنده به بررسي آن مي‌پردازد. آن‌ها به نوعي واسطه‌ي انتقال تمدن بين‌النهرين و تمدن‌هاي داخلي فلات ايران بودند. در ادامه، مقدمه‌اي در خصوص ويژگي‌هاي جغرافيايي فلات ايران و هم‌چنين مبحث اقوام آريايي و داستان مهاجرت آن‌ها آمده است. نويسنده رخدادهاي عصر ماد را در يك بخش كلي و با نام كتاب اول قرار داده و آن‌ها را نخستين اقوام آريايي مي‌داند كه توانستند در فلات ايران تشكيل حكومت دهند. كتاب دوم نيز به دوره‌ي اول استيلاي پارسيان بر مشرق‌زمين كه بعدها به هخامنشيان مشهور شدند اختصاص دارد. جلد دوم به حوادث عصر كوروش كبير، كمبوجيه، داريوش اول و خشايارشا اول مي‌پردازد. از ويژگي‌هاي كتاب پيرنيا بهره بردن از منابع يوناني موجود چون تاريخ هرودت و آثار گزنفون است كه در برخي موارد متن مربوط به هر حادثه را از اين منابع به طور كامل مي‌آورد. اين منابع براي بررسي تاريخ و تمدن عصر مادها و هخامنشيان جزء منابع دست اول به شمار مي‌روند كه با فاصله‌اي اندك نسبت به رخدادها نگارش يافته‌اند، اما با اين وجود در روبه‌رو شدن با آن‌ها مي‌بايد جانب احتياط را نيز رعايت كرد.