مولانا جلال‌الدين محمد بلخي در مثنوي خويش نام حدود 81 حيوان را آورده كه از اين ميان، خر، شير و شتر داراي بيش‌ترين بسامد حكايت‌ها و واژه‌هاست. با نگاهي كلي به مثنوي درمي‌يابيم كه بيش‌ترين حيوانات را پستانداران (34) و پرندگان (25) تشكيل مي‌دهند. ما او را در كنار طيف وسيعي از اين مرغان با خلق‌وخوهاي مختلف و مشرب‌هاي گوناگون مي‌بينيم. گاه حيواني داراي برترين شخصيت‌هاست (بازنماد حضرت حق) و گاه منفورترين آن‌ها (بازنماد شيطان). برخي شخصيت‌هاي وي از چهره‌هاي تنفرآميز فرهنگ عرفاني اوست و تنها در نقش منفي ظاهر مي‌گردند (بوزينه، نسناس، زاغ، غراب و...) و برخي ديگر فقط در نقش مثبت جلوه‌گري مي‌نمايند (هما، سيمرغ، فاخته و...) و عده‌اي ديگر گاه در چهره‌ي مثبت و گاه منفي پديدار مي‌شوند (آهو، باز، شتر و...). مولانا علاوه بر به كارگيري حيوانات و حکايات آن‌ها براي بيان و تعليم آموزه‌هاي اخلاقي، فلسفي و عرفاني خويش هنرمندانه از دل شعر، حكايت، تمثيل و رمز، تصاوير زيبا و نغز مي‌آفريند و از آن جمله است: كاربردهاي ادبي از جمله تشبيه‌ها و توصيف‌هاي بديع و خلق تركيبات زيبا؛ بيان روحيات و احوال مردم عصر خويش و طرح مسائل روان‌شناختي. مجموعه‌ي حاضر به رمزپردازي حيوانات در مثنوي با ذكر شاهد مثال‌هايي و نيز شرح حكايات، برداشت كلي از حكايات، و نمودهاي عرفاني حكايات اختصاص يافته است.