fiogf49gjkf0d
نوشتار حاضر مشتمل بر 190 نامه، لايحه و اعلاميه است كه از اوراق بازمانده از سيد حسن تقيزاده بدست آمده است. اين نامه‌ها را دوستان تقيزاده، رجال سياسي، و صاحبنظران و بزرگان محلي نوشته‌اند. نامه‌ها به ترتيب تاريخ نگارش در اين مجموعه تنظيم شده‌اند و در دو بخش آمده‌اند. بخش اول مربوط به دوران مشروطيت و بخش دوم مربوط به روزگار مهاجرت. نامه‌هايي كه مربوط به دوره‌ي مهاجرت است، حكايت از تشكيل كميته‌ي مليون ايراني با كمك مالي و سياسي آلمان‌ها در برلن دارد، و افراد منتسب بدان مجبور بوده‌اند كه گزارش ماموريت‌ها و فعاليت‌هاي خود را به تقيزاده بنويسند. نامههاي ابراهيم‌پور داود، محمدعلي جمال‌زاده، عزت‌اله هدايت، اسمعيل اميرخيزي از آن مقوله است. بخش مهمي از نامه‌ها به فعاليت‌هاي گسترده‌ي حزب يا فرقه‌ي دموكرات مربوط مي‌شود كه تقيزاده از موسسان اصلي و شايد بتوان گفت كه متفكر تاسيس آن بوده است و بي‌ترديد فعاليت حزبي آنان تاثيرات مملكتي داشته است. چون حزب دموكرات نخستين تشكل سياسي اساسي در ايران بوده، اين اسناد مي‌تواند گوياي خوبي از مشكلات حزب‌مداري در ايران و نمونه‌اي باشد از تمايلات شخصي و آراي خصوصي و زيان‌هايي كه به بار مي‌آورده است. كتاب در چها ربخش و سه پيوست تنظيم شده است. بخش نخست به دوران مشروطيت؛ بخش دوم به دوران مهاجرت؛ بخش سوم به دوران پهلوي و بخش چهارم به لايحه و اعلاميه اختصاص دارد. "سالشمار وقايع مهم"، "فهرست نامه‌ها"، "اشخاص، مكان‌ها، كتب و جرايد" سه پيوست كتاب حاضر هستند.