نوشتار حاضر به ديدگاه‌هاي بزرگ علوي ـ يكي از نويسندگان معاصر كشور ـ در خصوص تاريخ و ادبيات ايران در مقاطع مختلف، نيز بررسي آثار برخي از چهره‌هاي ادبي در حوزه‌ي نظم و نثر اختصاص يافته است. بر اين اساس، وي پس از بررسي حوادثي كه پس از كشته شدن ناصرالدين شاه تا سال 1911 رخ داده، از شروع سفرنامه‌نويسي، نيز نگارش گزارش‌هاي روزانه‌ي روزنامه‌ها و گاهنامه‌ها به زبان ساده سخن مي‌گويد. وي آغاز اين نوگرايي‌ها را از زمان عباس ميرزا مي‌داند و از ترجمه به عنوان عاملي تاثيرگذار بر نثر نوين فارسي ياد مي‌كند. وارد شدن مضامين جديد از جمله وطن در شعر نثر دوره‌ي معاصر، نقش ايرج ميرزا در شكل‌دهي به ادبيات دوره‌ي جديد، معرفي ميرزا ملكم خان (نخستين كسي كه ايرانيان را با مفهوم نوگرايانه‌ي قانون و قانومندي آشنا ساخت)، معرفي متوني كه در پيكار با مطلق‌گرايي نگاشته شده‌اند، نظير سفرنامه‌ي ابراهيم بيگ مراغه‌اي و نوشته‌هاي طنزآميز دهخدا با عنوان چرند و پرند. از ديگر مطالبي است كه نگارنده به آن‌ها اشاره كرده است. او در ادامه با نگاهي به وضعيت سياسي كشور در سال‌هاي (1920-1912)، به معرفي برخي چهره‌هاي استبدادستيز اين دوره از جمله ميرزاده‌ي عشقي پرداخته است. به دست دادن تصويري از حكومت ديكتاتوري بيست‌ساله‌ي رضاشاه و آثار منثور اين دوره، نيز اقدامات فرهنگستان زبان در غنا بخشيدن به واژگان فارسي و معرفي برخي از سرايندگان معاصر از جمله "فريدون توللي"، ميرفخرايي، نادر نادرپور، محمدعلي اسلامي ندوشن و... از ديگر بخش‌هاي كتاب است.